بخشی از متن:
چکیده:
بشر پیوسته کوشیده است تا با اتّکا به خرد خود به اسرار هستی پی ببرد و یکی از راههای پی بردن به این اسرار روی آوردن به حکمت است. اصطلاح حکمت به معنای بسیار متنوعی در طول تاریخ به کار رفته است. به نظر میرسد که هر فرهنگی تصور آرمانی خود را از حکمت دارد و آن را در متون حکمی، شفاهی یا مکتوب ثبت کرده است. روشن است که حکمت مستلزم گونهای دانش است، به هر شیوهای که میخواهد کسب شده باشد. دانش حکمی به رغم کلینگریاش دانشی سطحی نیست، بلکه دانشی ژرف و به مرور زمان پخته شده است. شخص حکیم در مرز یک دانش خاص متوقف نشده و از دانشهای مختلف بهرههای خود را گرفته و سرانجام حکمت اعتبارش به تحقق آن در کسی است که آن را دارد. در میان شاعران ادب پارسی جلوههای مختلف حکمت را بیش از سایر ادیبان پارسی و به شکل کامل آن میتوان در شاهنامهی فردوسی، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام مشاهده نمود، برای مثال در اشعار این سه شاعر نامی جلوههای مختلف حکمت چون: علم اخلاق، فلسفه و منطق، طب، موسیقی، جبر و اختیار، قضا و قدر، حساب و هندسه، نجوم و... به فراوانی دیده میشود که البتّه بسامد آنها در دیوانهای این سه شاعر بزرگ متفاوت است. به نظر میرسد ستایش خداوند و بعد از آن خرد به عنوان اوّلین آفریده از طرف فردوسی و ناصرخسرو مورد توجّه بوده و خیّام در رباعیّاتش کمتر به این مقوله پرداخته است و در زمینه جبر و اختیار و قضا و قدر میتوان گفت که نگاه فردوسی مابین نگاه ناصرخسرو و خیّام است یعنی به موضوع امر بینالامرین معتقد بوده است و ناصرخسرو بیشتر به اختیار تمایل و خیّام گرایش به جبر داشتهاست. در این پژوهش کوشیده شده است تا شیوههای مختلف نمود حکمت در شاهنامه فردوسی و دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام بیان شود تا از این رهگذر بدانیم چرا این سه شاعر بزرگ را حکیم نامیدهاند.
فهرست مطالب:
چکیده
فصل اوّل: کلّیّات تحقیق
1-1- مقدّمه
1-2- بیان مسأله
1-3- پرسش تحقیقاتی
1-4- اهداف تحقیق
1-5- ضرورت و اهمیّت تحقیق
1-6- تعریف واژهها و اصطلاحات پژوهش
فصل دوم: مرور مطالعاتی
2-1- مبانی نظری
2-2- پژوهشهای گذشته
فصل سوم: روش تحقیق
3-1- روش تحقیق
3-2- جامعه پژوهش
3-3- شیوه و ابزار جمعآوری اطلاعات
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل دادهها
4-1- مقدّمه
4-2- بخش اوّل: اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر فردوسی، ناصرخسرو و خیّام و شرح احوال و سبک و سیاق آنها
4-3- بخش دوم نگاهی به کاربرد واژههای حکمت، فلسفه، حکیم و فیلسوف در شاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام
4-4- بخش سوم: ستایش خداوند (یزدان) در اندیشه و شعر فردوسی، ناصرخسرو و خیّام
4-5- بخش چهارم: اخلاق و پند و اندرز و عبرت و حکمت در شاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام
4-5-1- خرد و خرورزی در شاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام
4-5-2- بیاعتباری روزگار و اغتنام فرصت در شاهنامه، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام
4-5-3- اخلاق در شاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام
4-5-4- دادگری و عدالت د رشاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام
4-5-5- قضا و قدر و جبر و اختیار در شاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام
4-6- بخش پنجم: بازتاب علوم رایج زمان در شاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام
4-6-1- فلسفه و کلام در شاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام
4-6-2- موسیقی در شاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام
4-6-3- شطرنج در شاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام
4-6-4- طب در شاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو
4-6-5- نجوم در شاهنامه فردوسی، دیوان ناصرخسرو و رباعیّات خیّام
4-6-6- توانایی ناصرخسرو بر علوم مختلف از زبان خودش
4-6-7- تسلّط ناصرخسرو بر ادیان مختلف از زبان خودش
4-6-8- تسلّط ناصرخسرو و خیّام بر افسانهها و داستانهای اساطیری آریاییان
4-6-9- علم منطق و حساب و هندسه در شاهنامه فردوسی و دیوان ناصرخسرو
4-6-10- ناصرخسرو و مذهب اسماعیلیه
4-6-11- نظر بزرگان علم در مورد جایگاه خیّام در علم جبر و حساب و هندسه
فصل پنجم: نتیجهگیری و پیشنهادها
5-1- نتیجهگیری
5-2- پیشنهادها و توصیهها
5-3- محدودیّتها
منابع و مآخذ
چکیده انگلیسی